Το χωριό Κανάλια πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς την 16η Νοεμβρίου 1943. Ήταν τα μαύρα χρόνια της Κατοχής, της πείνας και του θανάτου για όλη την Ελλάδα και για την παρακάρλια περιοχή. Στα χωριά της Κάρλας είχε αναπτυχθεί έντονη αντιστασιακή δράση (Ριζόμυλος, Κερασιά).
Πολλές φορές είχαν «επισκεφτεί» τα Κανάλια Ιταλοί και Γερμανοί κατακτητές, παίρνοντας μαζί τους ομήρους και σκορπώντας τον τρόμο.
Στις 13-11-1943 φτάνει στην πλατεία του χωριού μια μικρή ομάδα από Γερμανούς, χωρίς απειλές και φανερές άγριες διαθέσεις.
Απομακρυνόμενοι, όμως, από το χωριό βρίσκουν στην Αεράνη το νεαρό βοσκό Κ. Μάρκο και τον παίρνουν όμηρο μαζί τους. Τρεις μέρες μετά, ξημερώματα της 16ης Νοεμβρίου του ΄43, οι κατακτητές φτάνουν με όλο τους τον εξοπλισμό. Πυροβολούν, πυρπολούν και σκορπίζουν το θάνατο. Οι κάτοικοι αναζητούν σωτηρία στο βουνό και σε ρεματιές. Η καταστροφή ήταν πολύ μεγάλη. Έκαψαν περίπου τριακόσια (300) σπίτια, το κεντρικό καφενείο στην πλατεία και το φοβερότερο, τη μεγάλη εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που δέσποζε και επιβαλλόταν πραγματικά με το μέγεθός της και με το καμπαναριό της στο κέντρο του χωριού.
Για την εκκλησία αυτή ο Αργ. Φιλιππίδης γράφει: «Έχει (το χωριό Κανάλια) εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όμορφη και μεγάλη, όπου δεν είναι τοιαύτη εις το μέγεθος εις όλα τα χωριά της Δημητριάδος» (Κορδάτου , «Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς», σελ. 524). Ήταν αγιογραφημένη Βασιλική Τρισυπόστατος και είχε δυο παρεκκλήσια αφιερωμένα στα Εισόδια της Θεοτόκου και στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Είπαν πως οι αντάρτες είχαν κρύψει εκεί πυρομαχικά.
Σίγουρο πάντως είναι πως οι Γερμανοί ανατίναξαν με δυναμίτες την εκκλησία, χωρίς φόβο Θεού. Ο Ηλίας Λεφούσης στο έργο του «Κανάλια και Κάρλα» διασώζει την εξής μαρτυρία του καναλιώτη Δήμου Παπαδήμου: «Κάψαν σπίτια, ανατίναξαν εκκλησίες, καφενεία και ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Πιάσανε τον παπά του χωριού και τον βάλαν να πατήσει την εικόνα του Χριστού. Παπάς τότε ήταν ο Παπαδήμος, κατά κόσμον Καρούμπας Δήμος. Από τότες έφυγε και πήγε στο Βόλο και δεν ξαναγύρισε στο χωριό, τον βασάνισαν πολύ.»
Περίπου 50 άτομα συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν όμηροι στις φυλακές της Λάρισας. Λίγες μέρες μετά 7-8 άτομα αφέθηκαν ελεύθερα και τα υπόλοιπα μεταφέρθηκαν στις φυλακές Θεσσαλονίκης. Κάποιοι απ΄ αυτούς, αργότερα, βρέθηκαν στη Γερμανία σε στρατόπεδα εργασίας.
Εκείνοι, όμως, που δεν υπήρχε ελπίδα επιστροφής τους ήταν οι νεκροί, επτά στον αριθμό: Ευαγγέλου Σταματία, Καραγιάννης Ιωάννης, Κουμασίτη Αικατερίνη (17 χρόνων), Ντελάκου Δέσποινα, Ράμπου Ελένη, Τσούκας Στέργιος και Χατζηγεωργίου Ιωάννης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν οι Καναλιώτες, όπως και όλοι οι Έλληνες, έκαναν τον πόνο τους πείσμα και εφαλτήριο για δημιουργία και ξαναέκτισαν με συλλογική εργασία το ναό της Παναγίας της Καναλιώτισσας, που την εικόνα Της βρήκαν στα αποκαΐδια της παλιάς εκκλησίας. Για τον παλιό, όμως, πέτρινο ναό τους μιλούν πάντα συγκινημένοι και η πίκρα τους είναι φανερή κάθε φορά που θυμούνται εκείνα τα θλιβερά γεγονότα της 16ης Νοεμβρίου του 1943.
Την καταστροφή που υπέστησαν τα Κανάλια μαρτυρούν οι φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου, της ουμανίστριας φωτογράφου, που ανέλαβε το δύσκολο έργο να καταγράψει με το φακό της την κατεστραμμένη Ελλάδα, για να μπορέσει η χώρα μας, μέσω του προγράμματος ΟΥΝΡΑ, να εξασφαλίσει οικονομική βοήθεια (σχέδιο Μάρσαλ). Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν μέρος της μόνιμης έκθεσης φωτογραφιών της Βούλας Παπαϊωάννου στο ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΡΛΑΣ-ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. στα Κανάλια. Το ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ.- που ίδρυσε, λειτουργεί και διαχειρίζεται το Μουσείο- εξασφάλισε αυτό το υλικό σε συνεργασία με το ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ, το οποίο ανέδειξε το έργο της Παπαϊωάννου. Με τα οπτικά αυτά ντοκουμέντα το ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΡΛΑΣ-ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. ζήτησε και από το Δήμο Ρ. Φεραίου και από το τοπικό συμβούλιο των Καναλίων να συνδράμει σε μια προσπάθεια να χαρακτηριστούν τα Κανάλια ως μαρτυρικό χωριό , όπως πραγματικά υπήρξε, με την ελπίδα ότι θα ενεργοποιηθεί η Δημοτική αρχή ,για να ενταχθούν τα
Πηγές του άρθρου:
Κορδάτου , «Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς» Μωραΐτη Σταματία
Ηλ. Λεφούση «Κανάλια και Κάρλα» φιλόλογος
Γ. Ζαχαρίου « Σελίδες από την ιστορία της Μαγνησίας»
π. Αθαν. Σκοπιανού «Κανάλια Μαγνησίας»
Ερείπια του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Κανάλια, που ανατινάχτηκε στις 16-11-1943.
Κεντρικός δρόμος Καναλίων με χαλάσματα σπιτιών.
Οι φωτογραφίες είναι της Βούλας Παπαϊωάννου και εκτίθενται μόνιμα στο Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού Κάρλας – ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. στα Κανάλια Μαγνησίας.
